Η Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών στον "βατήρα εκκίνησης"

Συνέντευξη Τύπου έδωσε ο καθηγητής κ. Γ. Παπαστάμκος, Αντιπροέδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για την "Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών", στο Γραφείο Ενημέρωσης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην Ελλάδα

Την 1η Απριλίου τέθηκε σε ισχύ η Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών. H Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών παρέχει σε ένα εκατομμύριο πολίτες της ΕΕ τη δυνατότητα να συμμετέχουν άμεσα στη διαμόρφωση των πολιτικών της ΕΕ, ζητώντας από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να υποβάλει νομοθετική πρόταση επί συγκεκριμένου αντικειμένου.

Οι Πρωτοβουλίες των Πολιτών οφείλουν να:

α) συνέχονται με τις Συνθήκες, δηλαδή να τηρούν τις αρχές, τις αξίες και το κεκτημένο της Ένωσης,

β) εμπίπτουν στα πεδία των προκαθορισμένων αρμοδιοτήτων που έχουν εκχωρήσει τα κυρίαρχα Κράτη Μέλη στην ΕΕ,

γ) μην παραβιάζουν τα θεμελιώδη δικαιώματα της ΕΕ,

δ) άπτονται των εξουσιών και αρμοδιοτήτων της Κομισιόν. Για παράδειγμα βρίσκονται εκτός των περιοχών δράσης της η ευρωπαϊκή πολιτική ασφάλειας και άμυνας, τα συστήματα εκπαίδευσης, κ.ά.

Προφανώς εξαιρούνται πρωτοβουλίες που αφορούν στην τροποποίηση των Συνθηκών.

Οι πολίτες των 27 κρατών μελών προσ-καλούνται και προ-καλούνται να αναπτύξουν προ-νομοθετική πρωτοβουλία, σφυρηλατώντας κατά τρόπο άμεσο και απτό την ευρωπαϊκή τους ταυτότητα.

Όπως, εξάλλου, τόνισε και ο Πρόεδρος Schulz, που μου έκανε την τιμή να μου εμπιστευθεί την σχετική αρμοδιότητα, "δεν θέλουμε να επωμισθεί ο θεσμός μη ρεαλιστικές ελπίδες".  

Η έναρξη του θεσμού της Ευρωπαϊκής Πρωτοβουλίας Πολιτών συμπίπτει με την πρωτόγνωρη συστημική κρίση που γνωρίζει το Ενωσιακό εγχείρημα. Θεωρώ, ωστόσο, θετικό το γεγονός ότι σήμερα συζητούμε επί της ουσίας για την Ευρώπη και στην χώρα μας περισσότερο από ποτέ – επιτέλους – επιτρέψτε να σημειώσει ένας πολίτης της που έχει αφιερώσει την πέραν των τριών δεκαετιών ακαδημαϊκή και πολιτική δραστηριότητά του στην αντιμετώπιση του ελλειπτικού εξευρωπαϊσμού της.   

Κατά τη γνώμη μου, η θέσμιση της Ευρωπαϊκής Πρωτοβουλίας Πολιτών (εισ)φέρει καινοτόμο Ενωσιακό δυναμικό αυξημένων προσδοκιών για την ευρωπαϊκή δημόσια γνώμη και απροσδιόριστου αντικτύπου στη δικαιοπαραγωγική λειτουργία της ΕΕ. Συμβάλλει στη συγκρότηση μιας "ευρωπαϊκής δημόσιας σφαίρας" από την οποία δύναται να εκκινήσει μία "εκ των κάτω προς τα άνω" θεμελίωση του Ενωσιακού οικοδομήματος.

Στην ευρωπαϊκή νομοθετική διαδικασία, οι δύο συν-νομοθέτες (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και Συμβούλιο) αποφαίνονται με όρους πλειοψηφίας. Στην περίπτωση της Πρωτοβουλίας των Πολιτών, συναθροιζόμενες μειοψηφίες στο εσωτερικό επιμέρους (επτά τουλάχιστον) κρατών μελών (κατ' ελάχιστον ενός εκατομμυρίου πολιτών) μεγιστοποιούν την επιρροή τους στην ευρωπαϊκή κλίμακα.

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, μετά τη θεσμική αναβάθμισή του βάσει της Συνθήκης της Λισαβόνας σε ισότιμο συν-νομοθέτη με το Συμβούλιο, οφείλει πλέον να αναδειχθεί σε τόπο δημιουργικής έκφρασης της ευρωπαϊκής λαϊκής κυριαρχίας.

Ήταν η ουσιώδης συνεισφορά των Μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου που κατέστησε το θεσμό της Πρωτοβουλίας των Πολιτών περισσότερο "φιλικό", απλό και λιγότερο γραφειοκρατικό για τους Πολίτες .

Ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου αφορά σε πτυχή της διαδικασίας με ειδική επικοινωνιακή αξία: την εύρυθμη οργάνωση και φιλοξενία των Δημοσίων Ακροάσεων των Πρωτοβουλιών που θα έχουν συγκεντρώσει ένα εκατομμύριο υπογραφές και θα υπόκεινται σε επί της ουσίας εξέταση εκ μέρους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η παρουσίαση των Πρωτοβουλιών στην έδρα του μόνου Ενωσιακού οργάνου με άμεση δημοκρατική νομιμοποίηση αποτελεί ισχυρό πολιτικό συμβολισμό και θεσμικό εχέγγυο.

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο βρίσκεται στο τελικό στάδιο επεξεργασίας των εσωτερικών του κανονισμών κατανομής αρμοδιοτήτων μεταξύ των Επιτροπών του.

Η αρνητική απάντηση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή επί των αιτημάτων των Πρωτοβουλιών δεν θα πρέπει να αποτελεί αναπόδραστα και το τέλος των προσπαθειών που έχουν καταβάλει οι υποστηρικτές τους. Τα Μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου έχουν τη δυνατότητα να παραλαμβάνουν τη σκυτάλη μέσω υφισταμένων διαδικασιών, προκειμένου να επαναφέρουν ζητήματα που θα κρίνουν ότι πρέπει να τοποθετηθούν εκ νέου στο θεματολόγιο του διαθεσμικού νομοθετικού διαλόγου.

Πέραν των οργανωτικών και λειτουργικών διευκολύνσεων που θα παρέχει στους οργανωτές των Πρωτοβουλιών, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο καλείται, ιδιαιτέρως κατά τα πρώτα βήματα ζωής του θεσμού, να διαδραματίσει παράγοντα διαφύλαξης του γνησίου της αποστολής του.

Οι Πρωτοβουλίες πρέπει να προφυλαχθούν από απόπειρες αποπροσανατολισμού και χειραγώγησης, από αδιαφάνεια και σκοπιμότητες. Ιδιαιτέρως δε όταν οι δυσαναλόγως υψηλές προσδοκίες που καλλιεργούνται από οργανωμένες εκφάνσεις της κοινωνίας των πολιτών βρίσκονται σε αναντιστοιχία με τη θεσμική αποστολή και δυνατότητα της Ευρωπαϊκής Πρωτοβουλίας Πολιτών.

Η Κομισιόν θα πρέπει να επιδείξει ιδιαίτερη προσοχή στον χειρισμό του όλου εγχειρήματος, καθώς και για την ίδια πρόκειται για μια άσκηση δίχως προηγούμενη σχετική εμπειρία. Σημειωτέον, ότι οι αποφάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δεν θα υπόκεινται σε επί της ουσίας έλεγχο.

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα κινητοποιήσει όλους τους διαθέσιμους συναφείς ανθρωπίνους και υλικοτεχνικούς πόρους, προκειμένου να υποστηρίξει και να διαδώσει τις Ευρωπαϊκές Πρωτοβουλίες Πολιτών. Οι σύγχρονες τεχνολογίες και τα κοινωνικά δίκτυα θα συμβάλλουν στην εξοικείωση ιδιαιτέρως των νέων πολιτών της Ένωσης και στην καλλιέργεια μίας νέας κουλτούρας διαδραστικών δημοκρατικών  διαδικασιών.